Nhân quyền và Chủ quyền, cái nào cao hơn?

Bức ảnh này được trang trandaiquang.net đăng lên kèm với lời tựa: "Thà mất nước chứ không chịu mất đất?" Trong bức ảnh, người phụ nữ đang cầm tấm biển ghi: "Dân An Giang thà sống với ngoại xâm - không mất tài sản (nhà đất), còn hơn sống với người chung giống nòi - mất cả nhà đất, sống lang thang". 

Thông điệp của người phụ nữ được cho là ở An Giang này đặt ra cho chúng ta một trong những câu hỏi căn bản nhất của loài người: chủ quyền cao hơn hay nhân quyền cao hơn? Cụ thể trong trường hợp này, khi buộc phải lựa chọn giữa việc đất nước bị xâm lược nhưng giữ được tài sản, với việc độc lập nhưng tài sản bị chính đồng bào cướp mất, chúng ta sẽ chọn giải pháp nào? 

Xa hơn nữa, giả sử bị xâm lược nhưng các quyền con người cơ bản (quyền tư hữu tài sản, quyền tự do ngôn luận, lập hội, tôn giáo, biểu tình,...) được đảm bảo, so với việc độc lập nhưng người dân bị chính quyền tước đoạt hết các quyền con người, cái nào tốt hơn? 

Ở một nước nhỏ như Việt Nam, trạng thái "độc lập" về mặt chủ quyền chưa từng tồn tại. Một nghìn năm Bắc thuộc, một nghìn năm sau đó hết lệ thuộc Tàu đến Pháp, đến Liên Xô và Mỹ, trên thực tế, người Việt Nam chưa từng nếm trải cảm giác của sự "độc lập" bao giờ. 

Một số người có thể gọi chính quyền Việt Nam Cộng hòa là tay sai của Mỹ, nhưng nếu hiểu mối quan hệ giữa Mỹ và VNCH khi đó là quan hệ ông chủ - tay sai, thì chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ở phía Bắc cũng không khá hơn, khi đã là tay sai của Liên Xô và Trung Quốc trong ý đồ ngăn cản chủ nghĩa tư bản của hai cường quốc xã hội chủ nghĩa. Cho đến ngày nay, Trung Quốc tiếp tục biến Việt Nam thành con rối về mọi mặt: chủ quyền lãnh thổ, chính trị, kinh tế, văn hóa,... Và Mỹ thì ngày càng tỏ rõ tham vọng chiếm được vị trí gây ảnh hưởng ở Việt Nam. 

Sớm hay muộn, Việt Nam cũng phải lựa chọn một bến đỗ bên cạnh một cường quốc để tìm kiếm sự yên ổn và thịnh vượng. Một chính quyền tốt sẽ tìm kiếm sự thịnh vượng cho nhân dân, một chính quyền xấu sẽ chỉ tìm kiếm sự thịnh vượng cho chính nó. Người Việt Nam chưa bao giờ đủ tầm vóc để đu dây giữa các cường quốc. Trong lịch sử nhiều ngàn năm của dân tộc, người duy nhất làm được điều đó là Hồ Chí Minh trong giai đoạn 1945-46 thì đã để lại một di sản không thể tệ hơn về mặt nhân sự và giáo dục. 

Trở lại với câu hỏi ở đầu bài, có lẽ nó sẽ dẫn chúng ta đến việc giải đáp căn nguyên của hiện tượng hình thành các tổ chức xã hội trong lịch sử loài người, mà ngày nay phổ biến là các quốc gia, rằng: lý do nào khiến cho những con người tiền sử quần tụ với nhau trong những tổ chức xã hội khác nhau, và dần dần, ở những vùng lãnh thổ khác nhau, để rồi phát sinh ra khái niệm "chủ quyền", khái niệm "độc lập dân tộc"? 

Puerto Rico có thể là một tham chiếu tốt để tìm hiểu vấn đề này. Họ vốn là thuộc địa và giờ đây gần như là bang thứ 51 của Mỹ. Người đứng đầu nhà nước Puerto Rico hiện nay là Tổng thống Mỹ Barack Obama. Ở vùng lãnh thổ này luôn tồn tại 3 xu hướng chính trị: hoặc là giữ nguyên tình trạng "nửa độc lập" hiện nay, hoặc là trở thành một quốc gia độc lập, hoặc là trở thành một tiểu bang chính thức của Hoa Kỳ. Ba cuộc trưng cầu dân ý từ năm 1967 đến nay đều đưa đến sự thắng thế của xu hướng "nửa độc lập". Cuộc trưng cầu dân ý thứ tư năm 2012 tiếp tục bác bỏ xu hướng "độc lập", mà lựa chọn xu hướng sáp nhập vào Hoa Kỳ.